Francisco Franco was een belangrijke generaal en staatsman uit de Spaanse geschiedenis. Hij speelde als generalissimo, zoals zijn alias luidde, een belangrijke rol in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) en heerste van 1939 tot zijn dood in 1975 als dictator over Spanje.

Franco maakte vooral carrière in de jaren 1930. Het waren onrustige jaren, waarin in Spanje links-radicalen in opstand kwamen. In de nacht van 17 op 18 juli 1936 begon de Spaanse Burgeroorlog doordat generaals in heel het land op strategische punten de macht overnamen. Bewezen is dat Francisco Franco en andere generaals, onder wie José Sanjurjo en Emilio Mola (die in resp. 1936 en 1937 bij vliegtuigongelukken omkwamen), vanuit het buitenland financiële en diplomatieke steun kregen. Monarchisten, conservatieve Spanjaarden, nationalisten en fascisten steunden de rechtse opstandelingen. Hun doel was om te voorkomen dat Spanje afgleed richting (linkse) anarchie.

In Catalonië mislukte de opstand aanvankelijk, en gebieden als Baskenland, de stad Madrid en een groot deel van Zuid-Spanje bleven lang in republikeinse handen. In de chaos vonden allerlei gruwelijkheden plaats. Hierbij hadden Cataloniërs het gemunt op geestelijken, de kerken en alles wat steun betuigde aan de nationalisten, terwijl de nationalisten de vakbondsleden en ieder ander die naar links neigde, aanpakte. In Madrid en andere steden vonden massa-executies plaatsen waarbij enkele duizenden burgers tegelijk geëxecuteerd en (soms nog levend) verbrand werden.

Steun van Mussolini, Hitler en Stalin

Binnen een maand na het begin van de burgeroorlog kreeg Francisco Franco al volop steun van de dictators Benito Mussolini (Italië), Adolf Hitler (Duitsland) en Jozef Stalin (Sovjet-Unie) Deze stuurden vooral militair materieel zoals bommenwerpers en vliegtuigen naar Spanje. Tussen juli en september 1936 dropte Hitler ook nog ruim 20.000 militairen, met name in en rond Sevilla. Verder voerden Duitse en Italiaanse vliegtuigen diverse bombardementen uit, bijvoorbeeld op 26 april 1937 op Guernica in Baskenland. De Spaanse kunstenaar Pablo Picasso (1881-1973) maakte hierover zijn beroemde werk Bombardement op Guernica.

Aan de andere kant steunde de Sovjet-Unie de republikeinen in hun strijd tegen de rechts-nationalisten van Sanjurjo en Franco, onder meer door hen te steunen wapenleveranties, militairen (via de zogenoemde Internationale Brigades) en medische hulpmiddelen. De communisten onder de republikeinen maakten zich echter al snel impopulair bij de overige republikeinen, omdat ze met het Russische materiaal alleen andere communisten wilden helpen. In de laatste maanden van 1938 trok Stalin zijn Internationale Brigades terug en stopte hij met het steunen van de republikeinen.

Van burgeroorlog naar wereldoorlog

Met de inname van Barcelona op 26 januari 1939 en Madrid op 28 maart van dat jaar stortte de republikeinse weerstand in. De nationalisten executeerden in Barcelona in enkele dagen 10.000 mensen zonder proces. Na de inname vluchtten veel inwoners van de stad richting de Pyreneeën.
Op 27 februari 1939 erkenden Groot-Brittannië en Frankrijk de Franco-regering als de wettelijke overheid van Spanje. Op 1 april 1939 claimden de nationalisten de overwinning en kwam de burgeroorlog ten einde. In totaal vonden een geschatte 320.000 mensen de dood tijdens de oorlog, nog los van de 114.000 republikeinen die blijvend vermist waren. Totaal vielen in de oorlog dus naar schatting 434.000 doden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef Spanje, hoewel fascistisch, neutraal.

Na de Tweede Wereldoorlog bouwde Franco stapsgewijs zijn dictatuur uit. Tijdens de dictatuur onder Franco in de jaren 1939-1975 verkeerde Spanje vanwege de gebrekkige ‘democratie’ in het land – de oppositie werd op allerlei manieren de kop ingedrukt – in een behoorlijk internationaal isolement. West-Europese landen hielden een Spaanse toetreding tot de NAVO af.

Op 20 november 1975 stierf Francisco Franco op 82-jarige leeftijd. Na zijn dood werd Juan Carlos I op 22 november 1975 officieel uitgeroepen tot koning van Spanje. Tot verbazing van velen, Juan Carlos was een vertrouweling van Franco en door hem aangewezen als opvolger, sloeg deze in zijn regeringsperiode (die tot 2014 duurde) een democratische koers in. In december 1978 nam Spanje een democratische grondwet aan en veranderde vrij snel en geweldloos in een democratisch land. In 1986 trad Spanje toe tot de Europese Gemeenschap, de tegenwoordige Europese Unie.